Agnieszka Rosa - Archiwa miedzy historią i pamięcią. Antropologizowanie archiwistyki


Postmodernizm podważył pozytywistyczną definicję nauki, w tym pozytywistyczne "naukowe" cechy historii: obiektywność, dążenie do prawdy, a także główny cel historii jakim jest rekonstrukcja, odzwierciedlenie przeszłości. Postmodernistyczny paradygmat zaakcentował to, co ulotne i zmienne, zamiast tego, co stałe i niezmienne. Zmieniła się tematyka publikowanych prac historycznych. Nastąpił wzrost zainteresowania życiem codziennym, historią doświadczeń, historią mentalności, mikrohistorią, nastąpił rozwój antropologii historycznej. Współczesna historiografia przeniosła punkt ciężkości w badaniach historycznych ze zjawisk masowych, zazwyczaj dotyczących anonimowych ludzi, na historie ludzi o określonych nazwiskach i odmiennym życiu i przejściach. Historii została przeciwstawiona pamięć. Jaki jest związek archiwów z opisanymi wyżej zjawiskami, a szczególnie z pamięcią? Archiwa mają zaspokajać potrzebę pamięci. Mają zarówno zadbać, by pamięć nie zaginęła o społeczności jako całości, ale także jako zbiorowisko różnych ludzi, zarówno tych wybitnych, jak i tych zwykłych, przeciętnych. Ale mają również zadbać o to, aby pamięć w postaci źródeł była jak najszerzej dostępna. Archiwa mogą włączyć się do budowania pamięci poprzez ścisłą współpracę z użytkownikiem na polu udostępniania i popularyzacji, rozpoznając jego potrzeby i słuchając jego postulatów. Archiwum postrzegane jest jako fenomen cywilizacji, a przedmiotem dociekań są relacje między człowiekiem a archiwami i archiwaliami obecnie i w przeszłości. Antropologizowanie archiwistyki ma polegać na jej humanizacji. Pojęcie to można rozważać w trzech aspektach. Po pierwsze humanizacja procesu archiwotwórczego, zauważenie w procesie archiwizacji człowieka, który subiektywnie selekcjonuje, archiwizuje, opracowuje i udostępnia dokumentację (czyli źródła budujące pamięć). Po drugie, humanizacja stosunku archiwum do społeczeństwa jako zbiorowiska jego partnerów, potencjalnych użytkowników, czyli wyjście ku nowemu użytkownikowi nastawionemu na budowanie pamięci, przejawiająca się jako: pomoc w tworzeniu przez członków społeczeństwa swoich "skarbnic pamięci", pomoc w docieraniu do informacji posiadanych w archiwach oficjalnych oraz wprzęgnięcie społeczeństwa, użytkowników archiwów w działania popularyzacyjne i edukacyjne. Archiwa muszą wiedzieć więcej o człowieku, który do nich przychodzi lub mógłby przyjść i muszą być na to przygotowane. Po trzecie humanizacja archiwum - nie tylko jako instytucji, ale również jako zbiorowiska pracujących w nim ludzi, którzy powinni mieć wysoką samoświadomość swego zawodu i wypływających z tego konsekwencji, oraz wiedzieć, że mają realny wpływ na funkcjonowanie systemu informacji archiwalnej.