IDEA
REDAKCJA
NUMERY
WSKAZÓWKI
LISTA RECENZENTÓW
I PROCEDURA RECENZOWANIA
KONTAKT
|
Robert Degen - Kształtowanie
państwowego zasobu archiwalnego w Polsce w latach
1945-1989
Kształtowanie zasobu archiwalnego jest jednym z zadań,
które wykonują współczesne archiwa w Polsce. Zaangażowały
się one w tę działalność już przed wybuchem II wojny
światowej i rozwinęły po 1945 r. Dziś jest realizowane
dzięki selekcji i nadzorowi nad narastającym zasobem
archiwalnym.
Już w 1948 r. w czasie prac nad projektem przepisów
archiwalnych zadeklarowano, że dążeniem państwowej służby
archiwalnej będzie zachowanie wszelkich akt mających
znaczenie naukowe, polityczne i praktyczne, niezależnie od
miejsca ich dotychczasowego przechowywania, techniki i
sposobu wytworzenia. Inaczej niż przed wojną,
projektowanie przepisy dotyczyły wszystkich, nie tylko
państwowych, instytucji. Deklaracja znalazła swoje odbicie
w dekrecie o archiwach państwowych z marca 1951 r. i
przepisach wykonawczych do niego. Została utrwalona w
uchwalonej w lipcu 1983 r. ustawie o narodowym zasobie
archiwalnym i obowiązywała w zasadzie do 1989 r.
Realizując zapisy dekretu z 1951 r. polska administracja
archiwalna zaangażowała się w określanie typów materiałów
wartych wieczystego zachowania (oznaczanych kategorią A)
oraz wyznaczaniem okresów przechowywania pozostałej
dokumentacji (kat. B). W 1955 r. archiwa państwowe
zainicjowały selekcję twórców materiałów archiwalnych, a
na początku lat 60. XX w. zaczęły wykorzystywać "archival
sampling" do wyboru reprezentatywnych próbek dokumentacji
operacji bankowych, zażaleń i skarg.
Prowadzony przez administrację archiwalną nadzór nad
narastającym zasobem archiwalnym polegał do 1989 r. na
kontrolowaniu archiwów zakładowych, sprawdzaniu wyników
selekcji wykonywanej przez instytucje i mechanizmów pracy
biurowej aktotwórców.
Początkowo archiwa państwowe starały się wizytować
wszystkie składnice akt i archiwa zakładowe. Po 1955 r.
ograniczyły się do kontrolowania archiwów bieżących
instytucji wytwarzających dokumentację kat. A, choć w
razie potrzeby stworzono możliwość przeprowadzenia
wizytacji w składnicach nie będących pod szczególnym
nadzorem. W 1971 r. nakazano do minimum ograniczyć
wizytowanie archiwów instytucji niewytwarzających
materiałów wartych wieczystego zachowania, w 1977
przeprowadzenie kontroli w nich uzależniono od inicjatywy
aktotwórcy. Ostatecznie sprawę wizytacji archiwów
bieżących, które nie przechowują akt kat. A, zamknęła
ustawa a 1983 r.. Dzięki jej ustaleniom składnice akt -
tak nazwano w niej archiwa bieżące bez dokumentacji o
charakterze wieczystym - nie miały być wizytowane przez
pracowników archiwów państwowych. O ile krąg wizytowanych
instytucji ulegał w latach 1945-1989 zmianom, o tyle nie
zmieniał się zakres wizytacji. Ich celem było zebranie
informacji o pracy archiwum bieżącego, skontrolowanie jej
mechanizmów i udzielenie wskazówek pracownikom.
Procedura kontroli brakowania dokumentacji przez
aktotwórców została opracowana przez administrację
archiwalną na początku lat 50. XX w. Tak samo jak kontrola
archiwów bieżących, obejmowała ona początkowo wszystkie
instytucje i zakładała prowadzenie kontroli spisów
dokumentacji przeznaczonych do zniszczenia przez
instytucje oraz ekspertyzę samych akt. Od 1959 r. zaczęto
wydawać stałe zezwolenia na brakowanie dokumentacji. W
1965 r. umożliwiono instytucjom wytwarzającym akta kat. B
brakowanie dokumentacji bez obowiązku poddawania jej
ekspertyzie. W 1971 roku zobowiązano archiwistów
państwowych do przeprowadzania ekspertyz tylko wtedy, gdy
dostarczone im spisy akt przeznaczonych na makulaturę
budziły wątpliwości.
Archiwalna kontrola biurowości jest najmłodszą z form
nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym, choć
świadomość wpływu, jaki ma sposób prowadzenia akt w
registraturze na kształt zasobu archiwalnego, nie była
archiwistom obca już w latach czterdziestych. Od momentu
jej wprowadzenia do 1989 r. sprowadzała się do
kontrolowanie przepisów kancelaryjnych wprowadzanych przez
aktotwórców. W końcu lipca 1963 r. po raz pierwszy
jednoznacznie stwierdzono, że jednym z zadań jakie archiwa
państwowe wypełniają w ramach nadzoru nad narastającym
zasobem jest opiniowanie normatywów kancelaryjnych oraz
instytucji o organizacji i zakresie działania archiwów
zakładowych. W marcu 1967 r. ustalono kto jest uprawniony
do uzgadniania przepisów kancelaryjnych konkretnych typów
czy grup aktotwórców. Wreszcie w czerwcu 1970 r.
stwierdzono, że zadaniem państwowej służby archiwalnej
jest nie tylko opiniowanie przepisów kancelaryjnych, ale
także ich "ostateczne uzgadnianie". Później wprowadzane
przepisy nie zmieniały rangi konsultacji, sukcesywnie
jednak zwiększano krąg poddawanych niej instytucji.
Początkowo do uzgadniania przepisów kancelaryjnych
zobowiązane były instytucje wytwarzające dokumentację kat.
A. We wrześniu 1974 r. krąg zobowiązanych do tego
aktotwórców rozciągnięto na wszystkie uspołecznione
jednostki organizacyjne.
|