Krzysztof Syta - Archiwum kniazia Andrzeja Hrechorowicza Sanguszki kowelskiego z końca XVI w.


W zasobach archiwów rodzinno-majątkowych bardzo cenny materiał źródłowy stanowią różnego rodzaju spisy archiwaliów, sporządzane bądź dla konkretnych celów, bądź też będące efektem prac porządkowych. Szczególnie interesujące są te drugie, gdyż na ich podstawie można bardzo często odtworzyć zasób archiwów, które fizycznie już nie istnieją. Oczywiście stopień tej rekonstrukcji jest ograniczony formą opisu archiwaliów. Jednym z przykładów takiego sumariusza są spisy archiwaliów składających się na zasób archiwum Sanguszków kowelskich, przechowywane obecnie w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Są one bardzo cenne, ponieważ pochodzą z przełomu XVI-XVII w., a więc z okresu, kiedy to archiwa rodzinno-majątkowe dopiero zaczęły się kształtować. Dają więc wyobrażenie na temat wielkości i zawartości archiwum jednej z wielu kniaziowskich rodzin zamieszkujących litewsko-ruskie ziemie Rzeczypospolitej. Co istotne zawierają one w przeważającej mierze opis archiwaliów, które nie zachowały się w zasobie sanguszkowskiego archiwum przechowywanego obecnie w Archiwum Państwowym w Krakowie. Dużo lepiej zachowały się bowiem w tym archiwum archiwalia dwóch pozostałych linii Sanguszków - niesuchojeżsko-łokackiej i koszyrskiej. Większość archiwaliów opisanych we wzmiankowanych sumariuszach odzwierciedla działalność gospodarczą Andrzeja Hrehorowicza Sanguszki, w mniejszej mierze zaś innych przedstawicieli tej rodziny. Cechą charakterystyczną zasobu archiwum Sanguszków kowelskich w II poł. XVI w., była bardzo duża liczba akt proweniencji prawno-majątkowej, a wśród nich akt procesowych w postaci pozwów i kwitów woźnych, dekretów i różnego rodzaju zeznań. Zauważalny jest również związek akt z dobrami ziemskimi, potwierdzający jedną z podstawowych zasad prywatnej archiwistyki staropolskiej. Zastanawiający jest natomiast brak w zasobie archiwum sanguszkowskiego większej liczby akt obcej proweniencji, co można wytłumaczyć wczesnym okresem kształtowania archiwum, które w momencie jego opisywania, narosło w trakcie działalności tylko trzech pokoleń słabo rozrodzonej rodziny.