Rafał Jankowski - Diariusze w tzw. Archiwum Warszawskim Radziwiłłów


Istotną część tzw. Archiwum Warszawskiego Radziwiłłów - wcześniej części zasobu biblioteki i archiwum nieświeskiego tej rodziny - przechowywanego obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych stanowią publika. Miały one w archiwum nieświeskim wyjątkową wartość, były bowiem wykorzystywane jako narzędzie w działalności politycznej na skalę krajową. Zachowało się w archiwum nieświeskim wiele materiału, który można nazwać dossier staropolskiego polityka, ułatwiała mu orientację na dworze, dostarczała wzory wystąpień publicznych itp., do którego należą: nowiny korespondenta, gazetki pisane, tzw. Silva rerum oraz diariusze sejmowe. Ich zbieranie było więc działaniem ściśle praktycznym, dopiero z czasem stały się pożądanym materiałem kolekcjonerskim. Znalazło się tam też np. obrosłe legendą archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Dział VI w tzw. Archiwum Warszawskim Radziwiłłów zawiera diariusze sejmowe i prywatne z lat 1613-1770 [1807] i b.d., spisane głównie w języku polskim i łacinie. W dwóch jednostkach występuje język francuski. W chwili obecnej dział liczy 40 j.a., głównie ksiąg diariuszy sejmowych i prywatnych, co daje ok. 2 m.b. Z posiadanych informacji wynika, iż brakuje diariusza sejmu z 1754 r. w stosunku do stanu z okresu międzywojennego. Analiza okładek, adnotacji dorsalnych diariuszy i podobna szata graficzna opisu na grzbiecie ksiąg, nasuwa sugestię, iż pierwotnie wszystkie znajdowały się w bibliotece Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej w Białej i zostały przekazane do archiwum i biblioteki Radziwiłłów w Nieświeżu, prawdopodobnie przez Hieronima Floriana Radziwiłła (1715-1760), podczaszego litewskiego w latach 40. XVIII w. W wyniku prac inwentaryzacyjnych w Archiwum Radziwiłłów w XIX i na początku XX w. włączono do działu diariusze prywatne i kancelaryjny Radziwiłłów (w dziale była już księga podymnego z 1650 r. i abiuraty z 1690 r. Wielkiego Księstwa Litewskiego, diariusz konfederacji tarnogrodzkiej z 1715 r. i diariusze Komisji Kurlandzkiej z 1727 r.), Księgę Sigillat z lat 1709-1719 i inne mniej znaczące publika. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, iż diariusze sejmowe z działu, jak to było powszechnym zwyczajem, zawierają też kopie pism publicznych, korespondencji dyplomatycznej i druków ulotnych itp.

Dział zawiera księgi, z wyjątkiem diariusza kancelaryjnego Janusza Radziwiłła, wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, Autobiografii Bogusława Radziwiłła, koniuszego litewskiego i generalnego namiestnika Prus Książęcych oraz fragmentów diariuszy z XVII i XVIII w. W dziale brak dokumentacji nieaktowej. Całość materiału archiwalnego jest w dobrym stanie zachowania, poza nielicznymi jednostkami, które wymagają konserwacji.