Ewa Głowacka - Kierunki i cele badań użytkowania bibliotek uniwersyteckich na świecie w latach 1987-2000


Prezentowany materiał jest próbą zestawienia danych o piśmiennictwie na temat prowadzonych na świecie badań nad sposobami wykorzystania zasobów i usług bibliotek uniwersyteckich, a celem analizy jest określenie podstawowych kierunków tych badań oraz przedstawienie informacji o praktycznym wykorzystaniu ich wyników. Podstawą zbierania materiału była bibliografia analityczna Library and Information Science Abstracts.

Badania użytkowania bibliotek uniwersyteckich prowadzono na 5 kontynentach w około 40 krajach. Znakomita większość z nich przypada na Stany Zjednoczone (94 pozycji), co stanowi ponad 41% ogółu. Na poszczególnych kontynentach prym wiodły Wielka Brytania, Japonia, Nigeria i Australia. W 57 przypadkach badaniami objęto wszystkie grupy użytkowników biblioteki (25% badań), 101 prac objęło badaniami studentów (44%), 45 projektów badawczych przeprowadzono wśród pracowników naukowo-dydaktycznych (22%), a innych użytkowników (takich jak: niepełnosprawni, imigranci) uwzględniono w 25 badaniach (11%). Wśród zastosowanych w badaniach technik zbierania materiału zdecydowanie przeważała ankieta (93 przypadki - ok. 41%), następnie obserwacja (63 badania - ok. 28%), dalej kolejno: wywiad (43 projekty - 19%), statystyka biblioteczna (22 - 10%) oraz techniki mieszane (wywiad, obserwacja i ankieta) - 6 przypadków. W jednym badaniu proszono użytkowników o spisywanie relacji z przebiegu poszukiwań w elektronicznych bazach danych.

Problematyka badań była zróżnicowana. Często obszar analiz prowadzonych przez poszczególne biblioteki był rozległy i obejmował jednocześnie wiele bardzo szczegółowych zagadnień. Jednym z takich obszarów była relacja użytkownicy - zbiory biblioteczne. Badania w tym zakresie dotyczyły przede wszystkim wykorzystania zasobów bibliotecznych, stopnia przydatności oferowanych źródeł w zaspokajaniu potrzeb oraz ich dostępność w bibliotece. Stosunkowo rzadko badano i publikowano informacje na temat stopnia wykorzystania podstawowych rodzajów materiałów bibliotecznych. Częściej badania dotyczą wykorzystania wybranego rodzaju zbiorów - najpopularniejsza była tu analiza częstotliwości udostępniania poszczególnych tytułów czasopism. Innym z podejmowanych zagadnień związanych z oceną zbiorów było również zbieranie opinii użytkowników dotyczących adekwatności zbiorów danej biblioteki uniwersyteckiej w stosunku do ich potrzeb oraz ocen prowadzonej przez daną placówkę polityki gromadzenia i selekcji zbiorów.

Kolejnym szerokim problemem badawczym podejmowanym stosunkowo często było poznawanie motywacji korzystania z usług danej biblioteki, a także preferowanych przez użytkowników innych kanałów zdobywania informacji. Znaczący zespół zagadnień badawczych stanowiły studia dotyczące zwyczajów i zachowań użytkowników w bibliotece oraz ich preferencji i oczekiwań dotyczących zasobów i usług bibliotecznych, badania oceny jakości usług i serwisów informacyjnych bibliotek przez użytkowników, poziomu niepewności i zaniepokojenia wśród użytkowników związanego z nieznajomością zasad funkcjonowania bibliotek oraz badania roli komunikacji niewerbalnej w działalności bibliotek.

Dokonując porównania problematyki badań użytkowników bibliotek uniwersyteckich w ujęciu chronologicznym można z kolei zaobserwować kilka tendencji. Pierwsza - to nasilające się z czasem ukierunkowanie badań na relacje użytkownik - system zautomatyzowany, co wynika z coraz powszechniejszego wykorzystania technologii informacyjnych i znacznego rozszerzenia elektronicznych zasobów informacyjnych. Druga tendencja to coraz większe zainteresowanie subiektywnymi ocenami użytkowników, zwracanie uwagi na jakość obsługi, szczególnie jakość pracy bibliotekarzy i zastosowanie np. metody badań marketingowych SERVQUAL. Trzecia wyraźna tendencja - szczególnie widoczna przy porównaniu okresu 1945-1986 z latami 1987-2000, to wzrost liczby badań dotyczących motywacji poszukiwań informacji i pozycji bibliotek uniwersyteckich wśród innych placówek informacyjnych.