ŁUŻYCKA KULTURA, archeol. kultura epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (od ok. 1300 p.n.e. do ok. 400 p.n.e.); obejmowała prawie cały obszar dzisiejszej Polski, Wołyń, część Słowacji, Moraw i Czech, Saksonię i Brandenburgię, wyraźnie zarysowane liczne grupy lokalne. Uznaje się, że kultura łużycka stanowiła lokalną odmianę rozległego na obszarze Europy kręgu pół popielnicowych. Gospodarka społeczności „łużyckich” lokalnie zróżnicowana w zależności od terenu, gł. jednak uprawa ziemi (kilka gatunków pszenic, jęczmień, proso, żyto, rośliny strączkowe i oleiste, len) i hodowla (bydło, trzoda chlewna, owce, kozy, konie, psy); wyróżnia się odlewnictwo brązu i początki obróbki żelaza, a także garncarstwo, tkactwo, obróbka poroża, kości i rogu, ciesielstwo; rozwinięta wymiana (lokalna i ponadlokalna) różnorodnych dóbr (także o cechach wymiany handlowej, np. bursztynem) i komunikacja (wozy dwu- i czterokołowe, łodzie). Osiedla b. zróżnicowane: nieduże osady sezonowe, rozległe, długotrwałe osady otwarte oraz, na terenach środk. i zach. występowania kultury łużyckiej, grody (Biskupin, Drezno-Coschütz, Wicina), czasami o zwartej, planowej zabudowie (Biskupin). Zmarłych najczęściej palono i grzebano w popielnicach, na płaskich, rozległych cmentarzyskach; miejscami występują inne formy ciałopalnego pochówku, w tym także kurhany, oraz obrządek szkieletowy; są znane miejsca dokonywania bliżej nam nieznanych praktyk obrzędowo-rytualnych (często nazywanych w literaturze ośrodkami kultu) np. góra Ślęża. Naczynia gliniane, ręcznie lepione, występują masowo i w b. wielu formach: w najstarszej fazie naczynia z wytłaczanymi od wewnątrz guzami, później dwustożkowe, ostro profilowane, a we wczesnej epoce żelaza naczynia wazowate i amfory o wydętym brzuścu, zwężającej się szyjce i rozchylonej krawędzi wylewu; zdobione najczęściej rytami geom., we wczesnej epoce żelazamalowane i inkrustowane; występują też ryty zoo- i antropomorficzne, a nawet sceny narracyjne; zmieniające się w czasie przedmioty metal. (z brązu, później żelaza) są reprezentowane przez wytwórczość miejscową oraz importy: narzędzia (siekiery, sierpy, noże), broń (miecze, sztylety, groty oszczepów i strzał), ozdoby (naszyjniki, bransolety, kolczyki). Sądzi się że społeczności kultury łużyckiej mogły upaść m.in. na skutek najazdów zewnętrznych (np.scytyjskich) lub też ogólnych przeobrażeń oblicza kulturowego tej części Europy, w jakimś zakresie spowodowanych przemianami klimatycznymi (przełom okresów subborealnegio i subatlantyckiego). Dawniej sądzono, że do upadku kultury łużyckiej miała przyczynić się ekspansja ludności kultury pomorskiej (niegdyś nazywanej też wejherowsko-krotoszyńską); etnicznie była prawdopodobnie niejednolita, W starszej literaturze przedmiotu dość jednoznacznie interpretowano część wschodnią kultury łużyckiej jako mogącą być łączoną z ludnością prasłowiańską. Obecnie tego rodzaju interpretacje dotyczące etnicznych przyporządkowań ludności „łużyckiej” są zdecydowanie bardziej wstrzemięźliwe a dalsze w tym kierunku poszukiwania bywają wspierane (ze względu na słabość w tym względzie wymowy źródeł archeologicznych) dociekaniami lingwistycznymi i antropologicznymi Nazwa k. łużyckiej pochodzi od Łużyc — miejsca znalezienia pierwszych cmentarzysk tej kultury.