KRÓTKA HISTORIA ANTROPOLOGII W POLSCE

Pierwszym Polakiem, który zasługuje na miano antropologa był Jan z Głogowa żyjący w XV wieku. Interesował się on kranioskopią i fizjognomiką w związku z cechami charakteru i psychiki. Kierunek ten prawie trzy stulecia później określano mianem frenologii. Dziś wiadomo, iż takie związki nie istnieją, niemniej Jan z Głogowa na pewno wyprzedzał swoją epokę. Innymi pionierami antropologii byłi Jan de Novo Domo, Szymon z Łowicza i Andrzej z Kobylina, który w roku 1535 ogłosił rozprawę pt. "Gadki o składności członków człowieczych".

Nieco bardziej nowoczesną antropologię zaczęli uprawiać uczeni związani z Wszechnicą Wileńską. Byli to Jan Jerzy Forster, Józef Głuchowski oraz Michał Homolicki i znany Jędrzej Śniadecki. W dziełach antropologicznych Śniadeckiego ("Teoria jestestw organicznych", "O fizycznym wychowaniu dzieci") zawarte są informacje przerastające ówczesną wiedzę. W roku 1818 ukazała się drukiem książka zatytułowana "Antropologia - o właściwościach człowieka fizycznych i moralnych", jej autorem był nowogródzki lekarz Józef Jasiński. Porównywał on w swoim dziele organizm człowieka i zwierząt.

Na przełomie XVIII i XIX wieku również w innych ośrodkach naukowych pojawiają się uczeni zainteresowani antropologią. We Lwowie Balthazar Hacquet, który interesował się między innymi Ormianami, Żydami, Cyganami, Hucułami. Prowadził badania antropologiczne i etnograficzne. W 1824 roku Prof. Wawrzyniec Surowiecki wydał dzieło pt. "Śledzenie początków narodów Słowiańskich. Obok zagadnień lingwistycznych zawarł w książce syntezę antropologiczną na podstawie charakterystyk fizycznych Słowian i ludności Europy.

Od połowy XIX wieku głównym ośrodkiem antropologicznym w Polsce staje się Kraków. Józef Majer w 1856 roku rozpoczyna nauczanie antropologii w cyklu wykładów. W 1874 roku utworzono przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisję Antropologiczną, która skupiała wszystkich zajmujących się i interesujących tą nauką. Należy tu wspomnieć o Izydorze Kopernickim, który rozpoczyna pracę w Krakowie w roku 1871. Majer oraz Kopernicki tworzą czasopismo antropologiczne "Zbiór wiadomości do antropologii krajowej"

Lata 1891 a 1908 rokiem nazywa się prowincjonalnym okresem rozwoju antropologii. Wynika to z faktu, iż właśnie w tym czasie istotne badania są prowadzone w większości przez prowincjonalnych lekarzy.

Następny okres rozwoju antropologii w Polsce wiąże się z tworzeniem i działalnością uniwersyteckich zakładów i katedr antropologii. W 1905 roku Kazimierz Stołyhwo zorganizował Pracownię Antropologii przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a w 1920 roku została przekształcona w Instytut Nauk Antropologicznych tegoż Towarzystwa. W 1908 roku powstał Zakład Antropologii na Uniwerstecie Jagielońskim w Krakowie, którym kieruje Julain Talko-Hryncewicz, autor książki "Człowiek na ziemiach naszych (1913). W latach 1933-1960 Katedrą Antropologii w UJ kierował Kazimierz Stołyhwo. Prowadził on między innymi zakrojone na szeroką skalę badania ludności Śląska. W tym czasie Instytutem Nauk Antropologicznych w Warszawie kieruje Stanisław Poniatowski. Zajmował się kranioskopią i kraniologią, a także etnologią. W roku 1913 został powołany na Katedrę Antropologii i Etnologii we Lwowie Jan Czekanowski. Po pierwszej wojnie światowej powstały dalsze placówki antropologiczne. Na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Poznaniu utworzony został w 1921 roku przez Adama Wrzoska Zakład Antropologii, którym kierował do 1947 wraz z Michałem Ćwirko-Godyckim. Podjął on badania dzieci szkolnych Poznania, prowadził też badania materiałów kostnych z cmentarzysk ciałopalnych i szkieletowych. Był on też założycielem i przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Antropologicznego oraz organizatorem i redaktorem Przeglądu Antropologicznego. W 1931 roku w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie powstał Zakład Antropologii, w którym do wybuchu wojny kierował Jan Mydlarski.

Po drugiej wojnie światowej powstały dalsze zakłady antropologii - na uniwersytetach: we Wrocławiu, Łodzi, Lublinie i Toruniu, w Akademiach Wychowania Fizycznego: w Poznaniu, Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Katowicach, Gdańsku. Powstał też Zakład Antropologii Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu oraz liczne laboratoria i pracownie.


PIŚMIENNICTWO

- Antropologia, 1989, Pod redakcją A. Malinowskiego i J. Strzałko, PWN, Warszawa - Poznań.

- T. Bielicki, T. Krupiński, J. Strzałko, 1987, Historia antropologii w Polsce. Przegląd Antropologiczny, tom 53, z. 1-2, Poznań


POWRÓT